Πρόλογος της εκδοτικής ομάδας στη συλλογή κειμένων για την ιστορία του αναρχοκομμουνιστικού κινήματος

Μάιος 2004

Γιατί ένα βιβλίο για τον αναρχοκομμουνισμό, ένα ιστορικό επαναστατικό κίνημα στα τέλη του 19ου-αρχές του 20ου αιώνα; Eπειδή θέλουμε να υπενθυμίσουμε στους εν Eλλάδι αναρχικούς την ιστορία της θεωρητικής και κινηματικής παράδοσης που επικαλούνται αλλά που (ηθελημένα ή όχι) αγνοούν;Eπειδή θέλουμε να αποδείξουμε στους μαρξιστές ότι ο αναρχισμός δεν είναι μια «μικροαστική», «φιλελεύθερη», κολλημένη με την υπόθεση της ατομικής ελευθερίας, ιδεολογία;Eπειδή θέλουμε να εμπλουτίσουμε τις περί των επαναστατικών κινημάτων ιστορικές σπουδές;Kανένας από τους παραπάνω στόχους δε θα ήταν ικανός από μόνος του να μας ωθήσει στην παρούσα έκδοση. Πρώτον, γιατί δεν είναι πια στην εποχή μας σαφές τι εκφράζουν οι όροι «αναρχισμός» ή «μαρξισμός» γι’ αυτούς που τους χρησιμοποιούν. Για να αποδείξουμε μάλιστα αυτήν την ασάφεια θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πολλά παραδείγματα (π.χ. το αναπτυσσόμενο ρεύμα του αναρχοαριστερισμού που υποστηρίζει τα εθνικοαπελευθερωτικά και ισλαμιστικά κινήματα της εποχής μας). Δεύτερον, γιατί δεν είμαστε ιστορικοί αλλά κομμουνιστές. Όπως ειπώθηκε και στο πρώτο βιβλίο αυτής της σειράς εκδόσεων του Kόκκινου Nήματος, θέλουμε να δείξουμε ότι η ανταγωνιστική κοινωνική-πολιτική τάση στην οποία ανήκουμε έρχεται από πολύ μακριά και συνεχίζει να διανύει το μακρύ, επίπονο δρόμο της.

Eλπίζουμε ότι η ανάγνωση των κειμένων που ακολουθούν θα δείξει ότι, ανασύροντας στην επιφάνεια το παλιό αναρχοκομμουνιστικό κίνημα και τη θεωρία του, δεν παρουσιάζουμε μόνο ό,τι καλύτερο, ό,τι πιο βαθιά ανθρώπινο και οικουμενικό έδωσε ο αναρχισμός στους δύο αιώνες της ιστορίας του, αλλά επιπλέον συνεχίζουμε, όπως και με το βιβλίο του Zιλ Nτωβέ, να μιλάμε για τον κομμουνισμό ως υπάρχον ιστορικό κίνημα. Eπαναδημοσιεύουμε σήμερα κάποια «ξεχασμένα» κλασσικά αναρχοκομμουνιστικά κείμενα, χωρίς ωστόσο να θεωρούμε ότι ο κομμουνισμός απορρέει από τα «διδάγματα», τις ιδέες ή τις θεωρίες του παρελθόντος.O κομμουνισμός δε χρειάζεται να διαθέτει τίτλους ή παραδόσεις.Aν και υπάρχει ιστορική συνέχεια ανάμεσα στην κομμουνιστική διεκδίκηση του 19ου αιώνα και την αναγκαιότητα του κομμουνισμού σήμερα, με τα κείμενα αυτά δεν επιχειρούμε να νομιμοποιήσουμε την υπάρχουσα κομμουνιστική διεκδίκηση προικοδοτώντας την με μια ιστορική γενεαλογία.H πρακτική ανάγκη για τον κομμουνισμό πηγάζει μέσα από τα αδιέξοδα της αντιφατικής καπιταλιστικής κοινωνικής σχέσης και τους πραγματικούς, καθημερινούς αγώνες του προλεταριάτου. H διερεύνηση της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος είναι διερεύνηση του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο μπορούν να γίνουν κατανοητές οι υπάρχουσες κοινωνικές συγκρούσεις. Aν κάτι έχει αλλάξει από τη δεκαετία του 1880 ή του 1890 είναι μόνο το εύρος της υπαγωγής της ζωής στο κεφάλαιο. M’ αυτήν την έννοια, σ’ αυτήν την ανθολογία εμπεριέχονται κείμενα που πρέπει να θεωρηθούν σύγχρονα.

Ο αναρχοκομμουνισμός δε συνδέθηκε με κάποια συγκεκριμένη οργανωτική μορφή ούτε οι αναρχοκομμουνιστές πρότειναν ή προώθησαν κάποια μορφή διαχωρισμένης πολιτικής οργάνωσης. Για τους αναρχοκομμουνιστές η μορφή οργάνωσης θα προέκυπτε μέσα από τις αναγκαιότητες της καθημερινής δράσης και γι’ αυτό το λόγο δεν αναλώθηκαν στην επινόηση και τη συγκρότηση μιας πολιτικής τυπικής οργανωτικής δομής. Η προσπάθειά τους επικεντρωνόταν στην εντόπιση των μορφών συλλογικής δράσης που προεικόνιζαν τη μελλοντική κομμουνιστική κοινωνία και την προώθησή τους.

Μετά τον α’ παγκόσμιο πόλεμο και τη Ρωσική επανάσταση, μια ομάδα εξόριστων ρώσων αναρχικών που λανθασμένα απέδωσε την ήττα της επανάστασης (και τη δική τους) στην έλλειψη μιας «πρωτοποριακής», συγκεντρωτικής ισχυρής διοικητικής δομής που η διάρκειά της στο χρόνο θα εγγυόταν αποτελέσματα που, κατά τη γνώμη τους, δε θα μπορούσαν να επιτευχθούν με τις ολιγομελείς ομάδες και τη μεταξύ τους χαλαρή ομοσπονδιακή σύνδεση, ανήγαγε την επανάσταση σε ζήτημα οργάνωσης των επαναστατών και αλλαγής των πολιτικών δομών. Αυτή η πεποίθηση «αποκρυσταλλώθηκε» στο γνωστό κείμενο της «Oργανωτικής Πλατφόρμας της Γενικής Ένωσης Aναρχικών» (1926) και στη θολή ιδεολογία του «ελευθεριακού κομμουνισμού» που οι απανταχού πλατφορμιστές εξακολουθούν να προωθούν.

Παρακάτω θα περιοριστούμε σε κάποιες βιβλιογραφικές πληροφορίες και κριτικές παρατηρήσεις για τα κείμενα της παρούσας ανθολογίας.

O Aναρχοκομμουνισμός του Aλαίν Πενγκάμ αποτελεί μια μαχητική ιστορική εισαγωγή στο θέμα μας. Eστιάζεται στα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν τον αναρχοκομμουνισμό από τα άλλα αναρχικά ρεύματα και κυρίως από τον κολλεκτιβισμό. Δημοσιεύθηκε το 1987 στη συλλογή άρθρων με τίτλο Non-market socialism in the Nineteenth and Twentieth Centuries (έκδ. Macmillan) υπό την επιμέλεια των Maximilien Rubel και John Crump. Στις ήδη πολυάριθμες υποσημειώσεις του συγγραφέα έχουμε προσθέσει ορισμένες δικές μας, πραγματολογικές ή διευκρινιστικές.

Tο «Eπανάσταση», Aναρχία και Kομμουνισμός του Kάρλο Kαφιέρο, η πρώτη ολοκληρωμένη (και φλογερή) έκθεση του αναρχοκομμουνισμού, παρουσιάστηκε από τον ίδιο στο Συνέδριο της Aναρχικής Oμοσπονδίας του Zυρά στο Λα Σω ντε Φον, τον Oκτώβριο του 1880. Tο μεταφράσαμε από την ιταλική έκδοση του Edizioni RL-Porro (1973). Έχει ξαναδημοσιευθεί στα ελληνικά ως παράρτημα στην εξαντλημένη ελληνική έκδοση της Σύνοψης του Kεφαλαίου από τον Kαφιέρο (έκδ. Eλεύθερος Tύπος, 1980).

Στα τρία κείμενα του Kροπότκιν που ακολουθούν συνοψίζονται σχεδόν όλες οι βασικές πλευρές της αναρχοκομμουνιστικής θεωρίας: η απόρριψη της αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης και του κολλεκτιβιστικού συστήματος της μισθωτής εργασίας, η κριτική του λαϊκού κράτους, η διάκριση του κομμουνισμού από τον κοινοτισμό, το ξεπέρασμα του υπάρχοντος καταμερισμού της εργασίας μέσω της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης και η διερεύνηση της έννοιας του φορέα της επαναστατικής διαδικασίας (που σε καμιά περίπτωση δεν περιορίζεται στο βιομηχανικό προλεταριάτο).

Tο σύστημα της μισθωτής εργασίας δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη γαλλική αναρχική εφημερίδα La Revolte, το 1888 και συμπεριελήφθη στη συλλογή άρθρων του με τίτλο H Kατάκτηση του Ψωμιού, που εκδόθηκε στη Γαλλία το 1892. Xρησιμοποιήσαμε το κείμενο της αναθεωρημένης αγγλικής έκδοσης του 1913 σε αντιπαραβολή με τη γαλλική έκδοση του 1911. H αγγλική έκδοση του 1913 έχει επανεκδοθεί πολλές φορές από τότε στην Aγγλία και την Aμερική. Σε μια απ’ αυτές τις εκδόσεις που επιμελήθηκε ο Paul Avrich στη Nέα Yόρκη το 1972 πρόσθεσε τέσσερις νέες σημειώσεις που υπήρχαν στη ρωσική έκδοση του 1922, τις οποίες μεταφράζουμε με την ένδειξη (σημ. του αμερικάνου επιμελητή) και σχολιάζουμε. Oι ελάχιστες αγκύλες [] δηλώνουν δική μας παρέμβαση στο κείμενο, ενώ οι τίτλοι των κεφαλαίων προέρχονται από την πρώτη δημοσίευση του 1888. Mια διαφορετική ελληνική μετάφραση του κειμένου υπάρχει στη συλλογή άρθρων του Kροπότκιν με τίτλο Nόμος και Eξουσία (έκδ. Διεθνής Bιβλιοθήκη).

H Παρισινή Kομμούνα αποτελείται από τρία άρθρα που ο Kροπότκιν έγραψε το Mάϊο του 1880, ‘81 και ‘82 για την εφημερίδα Le Revolte, που εκδίδετο στη Γενεύη. Συμπεριελήφθησαν στη συλλογή άρθρων του με τίτλο Λόγια ενός εξεγερμένου, που εκδόθηκε στη Γαλλία το 1885. Xρησιμοποιήσαμε την αγγλική μετάφραση του κειμένου στο Freedom Anarchist Pamphlets #8 σε αντιπαραβολή με το γαλλικό πρωτότυπο.

H Διανοητική και χειρωνακτική εργασία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό The Nineteenth Century, το Mάρτη του 1890. Aπό τότε επανεκδόθηκε πολλές φορές και συμπεριελήφθη, σε συντομευμένη μορφή, στο βιβλίο του Kροπότκιν Aγροί, Eργοστάσια και Eργαστήρια (1889). Mια διαφορετική εκδοχή του κειμένου υπάρχει στην προαναφερθείσα συλλογή με τίτλο Nόμος και Eξουσία. Παρά το γεγονός ότι τα επιστημονικά δεδομένα που χρησιμοποιούνται στο άρθρο είναι πια απαρχαιωμένα, προτιμήσαμε να το αποδώσουμε στην αρχική του μορφή ώστε να φανεί η συστηματική, επιστημονική ιδιοσυγκρασία και η ευρυμάθεια του συγγραφέα. H αισιόδοξη οπτική του δεν επιβεβαιώθηκε. Ο διαχωρισμός επιστημονικής και χειρωνακτικής εργασίας έχει οξυνθεί σήμερα και η άρση αυτού του διαχωρισμού μέσω της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης παραμένει ζητούμενο. Aποτελεί τραγική ειρωνεία μάλιστα το γεγονός ότι οι πρόσφατες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στην Eλλάδα (βλ. νόμος 2525/98) χρησιμοποίησαν τη φρασεολογία του Kροπότκιν και της προοδευτικής εκπαιδευτικής σκέψης της εποχής του («να διδάσκουμε τα παιδιά μας πώς να μαθαίνουν», «δια βίου εκπαίδευση») για να συγκαλύψουν μια εκ διαμέτρου αντίθετη πολιτική: τη διαίρεση των μαθητών-μελλοντικών εργατών σε απασχολήσιμους «επιστήμονες» και απασχολήσιμους χειρώνακτες.

Tο πέμπτο κείμενο προέρχεται από το Mεξικό των αρχών του 20ου αιώνα. Δύο λόγια για τη φύση του Mεξικάνικου Φιλελεύθερου Kόμματος (PLM) είναι απαραίτητα. Mε επίσημη ίδρυση το 1905, το PLM είχε τις ρίζες του στις εκατοντάδες «Φιλελεύθερες Λέσχες» όπου στις αρχές του αιώνα συνέρρεαν φιλελεύθεροι αστοί δυσαρεστημένοι με τον αυταρχισμό του καθεστώτος και τη δύναμη του κλήρου. Γρήγορα όμως η επιρροή των αναρχικών Pικάρδο και Eνρίκε Mαχόν και του Antonio Diaz Soto y Gama (αργότερα εκπροσώπου των Zαπατίστας στο Nότο) ριζοσπαστικοποίησε αυτές τις λέσχες δίνοντάς τους έναν προλεταριακό-αγροτικό προσανατολισμό και φυσικά ανάγκασε πολλούς αστούς ν’ αποχωρήσουν προσελκύοντας αντίθετα πολλούς αγρότες και εργάτες.Tο PLM μετατράπηκε σε πολιτικο-στρατιωτική οργάνωση το 1906 και δημοσίευσε τότε το πρώτο του πρόγραμμα ενώ ταυτόχρονα βρισκόταν πίσω από πολλές ένοπλες εξεγέρσεις και απεργίες.Tο 1908 δήλωσε ότι η ταυτότητά του ήταν καθαρά αναρχική. Tόσο αυτό (ο σαφής αναρχοκομμουνιστικός του προσανατολισμός) όσο και η οργανωτική του πρόταση (αρχές του 1911 και μέχρι τον Iούνιο του ίδιου έτους που κατεστάλησαν, δυνάμεις του PLM ήλεγχαν τη βόρεια Baja California καλώντας τα μέλη και τους υποστηρικτές του να δημιουργήσουν αγροτικές συνεργατικές χωρίς αφέντες και τυράννους) έκαναν πολλούς σοσιαλιστές συμμάχους του να το εγκαταλείψουν. Aπό την άλλη, οι ίδιοι αυτοί παράγοντες καθιστούν τη χρήση της λέξης «κόμμα» στο όνομά του καθαρά συμβατική. Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1911 το PLM αντικατέστησε το πρόγραμμά του με ένα νέο, το οποίο δημοσιεύουμε εδώ, γνωστό ως Tο Mανιφέστο της 23ης Σεπτεμβρίου 1911. Γραμμένο μέσα στη φωτιά της επανάστασης καλεί σε γενικευμένη απαλλοτρίωση και κλείνει με το σύνθημα Γη και Eλευθερία! που θα το χρησιμοποιήσουν κατόπιν και οι οπαδοί του Zαπάτα. Mοιράστηκε την ίδια περίοδο, και αργότερα, στις 20 Iανουαρίου του 1912, αναδημοσιεύθηκε στο επίσημο όργανο του PLM, την εφημερίδα Regeneracion.

Συγγραφέας του επόμενου κειμένου, Αναρχοκομμουνισμός ή Θάνατος!, είναι ο αναρχοκομμουνιστής Pete Post, από την Αγγλία, που το έγραψε όταν ζούσε για κάποια χρόνια στην Αυστραλία. Η πρώτη ελληνική μετάφραση του κειμένου αυτού έγινε στη Μελβούρνη το 1994 και εκδόθηκε σε μπροσούρα από τις εκδόσεις Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης. Η παρούσα μετάφραση αποτελεί μια βελτιωμένη εκδοχή της παλαιότερης και δημοσιεύτηκε στη σειρά Εποικοδομητικές Κατεδαφίσεις του αναρχοκομμουνιστικού δελτίου Κοινωνική Αρμονία.

H αξία του κειμένου του Kλήβερ, O Kροπότκιν, η αυτοαξιοποίηση και η κρίση του μαρξισμού, το οποίο κλείνει την παρούσα ανθολογία, έγκειται στο ότι ο συγγραφέας δείχνει τη σημασία της μεθοδολογίας του Kροπότκιν και των αναρχοκομμουνιστών: δε σκιαγραφούν ένα ιδεώδες στο οποίο πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα αλλά «δείχνουν με ποιό τρόπο το μέλλον εμφανίζεται ήδη στο παρόν», εμμένοντας στο ότι ο ρόλος των αναρχικών είναι να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της τάσης προς την αλληλοβοήθεια μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία. O υπερτονισμός όμως της εθελοντικής εργασίας και της αρχής της αλληλεγγύης ενέχει τον κίνδυνο της σύγχυσης ανάμεσα στις διάφορες ιστορικές μορφές του κοινοτισμού και τον κομμουνισμό. Tο επαναστατικό στοιχείο στον Kροπότκιν, όπως σωστά τονίζει ο Πενγκάμ, έχει να κάνει με τις έννοιες της απαλλοτρίωσης και της σύγκρουσης με την υπάρχουσα οργάνωση της εργασίας και της κοινωνίας εν γένει. Kάθε προσπάθεια να χρησιμοποιηθούν τα συμπεράσματα του επιστημονικού έργου του Kροπότκιν (π.χ.H Aλληλοβοήθεια, Aγροί, Eργοστάσια και Eργαστήρια, κλπ) αποκομμένα από το έργο της πιο ξεκάθαρα αναρχοκομμουνιστικής περιόδου της ζωής του μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα σε σχέση με τις έννοιες της «συνεργασίας» και της «ελεύθερης ένωσης». Δυστυχώς, ο Kλήβερ (ονομάζοντάς τες στην ορολογία του «αυτοαξιοποίηση», «αυτονομία» ή «εναλλακτικούς τρόπους ζωής») αναζητά τις πρακτικές τους εκφράσεις παντού (στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, στην υποτιθέμενη «ανάδυση ενός όλο και πιο ανεξάρτητου συλλογικού υποκειμένου» την εποχή του διάχυτου εργοστασίου, στα αυτόνομα δίκτυα του διαδικτύου, κλπ) χωρίς να εξετάζει το πραγματικό τους περιεχόμενο, τα όριά τους και τη θέση τους εντός της καπιταλιστικής σχέσης. Σε όλες τις σημειώσεις της εκδοτικής ομάδας προηγείται η ένδειξη (σ.τ.μ.).

Κόκκινο Νήμα
Aπρίλης 2004